Thị trường phái sinh mới xuất hiện tại Việt Nam từ năm 2017 và có sức hút không hề nhỏ khi có thể giúp những nhà đầu tư lãi gấp nhiều lần sau một khoảng thời gian ngắn.
Trong bài viết này, Chứng khoán Center sẽ chia sẻ với bạn những kiến thức và kinh nghiệm cơ bản để có thể bắt đầu đầu tư chứng khoán phái sinh mà vẫn tránh được những rủi ro tiềm ẩn.
Chứng khoán phái sinh là gì?
Phái sinh là từ để nói về những sản phẩm tài chính phát sinh từ 1 sản phẩm gốc. Đó có thể là giá cổ phiếu cơ sở, chỉ số chứng khoán hoặc giá trái phiếu tùy vào loại hình phái sinh được quy định cụ thể.
Đây là một sản phẩm mới tại thị trường Việt Nam, mang lại đòn bẩy cao nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro.
Chứng khoán phái sinh tại Việt Nam
Hợp đồng kỳ hạn: là một thỏa thuận giữa hai bên tham gia để mua và bán một loại tài sản ở một thời điểm nhất định trong tương lai với mức giá được xác định trước ngay ở thời điểm hiện tại.
Hợp đồng tương lai: là hợp đồng kỳ hạn được chuẩn hóa, niêm yết và giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán.
Hợp đồng quyền chọn: Người nắm giữ hợp đồng quyền chọn có quyền, nhưng không có nghĩa vụ, mua hoặc bán một loại tài sản cơ sở tại một thời điểm nhất định trong tương lai theo mức giá được xác định trước. Người bán hợp đồng có nghĩa vụ thực hiện giao dịch khi người nắm giữ hợp đồng chọn thực hiện quyền. Hợp đồng quyền chọn bao gồm quyền chọn mua và quyền chọn bán.
Hợp đồng hoán đổi: Hợp đồng hoán đổi là một thỏa thuận giữa hai bên về việc hoán đổi các dòng tiền phát sinh từ các công cụ tài chính trong tương lai. Hợp đồng sẽ quy định rõ thời điểm hoán đổi dòng tiền và phương pháp tính toán cụ thể.
Do hiện tại ở thị trường chứng khoán Việt Nam mới có sản phẩm phái sinh duy nhất là hợp đồng tương lai nên tôi sẽ chỉ đi vào phân tích chi tiết về sản phẩm này.
Giao dịch Hợp đồng tương lai có gì khác biệt so với giao dịch cổ phiếu?
Hợp đồng tương lai là thỏa thuận mua bán một loại tài sản cơ sở nhất định theo một mức giá chuyển giao (future price) tài sản đó tại một thời điểm có hiệu lực trong tương lai và việc chuyển giao này được thực hiện theo các quy định của Sở giao dịch.
Hợp đồng tương lai là hợp đồng kỳ hạn được sở giao dịch chuẩn hóa, quy định về:
- Loại tài sản
- Quy mô hợp đồng (số lượng tài sản cơ sở được chuyển giao đối với mỗi đơn vị hợp đồng)
- Loại và đơn vị tiền tệ đối với giá chuyển giao mỗi phiên
- Biên độ dao động giá chuyển giao;
- Địa điểm và thời gian thực hiện việc chuyển giao;
- Tỷ lệ ký quỹ (đảm bảo khả năng thực hiện của 2 bên);
Do vậy, bạn sẽ không gặp trực tiếp mà sẽ trực tiếp mua hợp đồng trên sàn giao dịch.
Đối với Hợp đồng tương lai, nhà đầu tư không cần có đủ toàn bộ số tiền để tham gia vị thế mua, hoặc không cần nắm giữ tài sản cơ sở để tham gia vị thế bán.
Hai hoạt động chính trong Giao dịch hợp đồng tương lai:
1. Ký quỹ
Ký quỹ trong giao dịch chứng khoán phái sinh đóng vai trò như một khoản đặt cọc để đảm bảo việc thực hiện nghĩa vụ của hai bên khi tham gia hợp đồng.
Trung tâm lưu ký sẽ quy định tỉ lệ ký quỹ ban đầu cho mỗi loại hợp đồng khác nhau.
Người mua và người bán phải mở tài khoản ký quỹ tại sàn, và ký quỹ một tỷ lệ phần trăm của giá trị hợp đồng.
Nhà đầu tư không có đủ số tiền ký quỹ như yêu cầu có thể bị gọi ký quỹ, và phải nộp đầy đủ ký quỹ để có thể tiếp tục nắm giữ vị thế đối với Hợp đồng tương lai.
2. Thanh toán hằng ngày
Một điểm khác biệt nữa của thị trường chứng khoán phái sinh là cơ chế thanh toán hàng ngày. Nhà đầu tư khi giao dịch và nắm giữ các vị thế trong các hợp đồng chứng khoán phái sinh sẽ phải thực hiện thanh toán toàn bộ lãi lỗ phát sinh từ các vị thế đó mỗi ngày:
– Nếu tài khoản chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư lỗ ròng: nhà đầu tư sẽ phải thanh toán đầy đủ toàn bộ số lỗ phát sinh chậm nhất đến 9h sáng ngày hôm sau.
– Nếu tài khoản chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư lãi ròng: nhà đầu tư sẽ nhận được đầy đủ số lãi phát sinh sau 11h sáng ngày hôm sau.
Lãi/lỗ ở mỗi vị thế sẽ được tính toán dựa trên giá giao dịch đóng cửa của hợp đồng tương lai đó. Riêng đối với các hợp đồng tương lai chỉ số đến ngày đáo hạn, lãi/lỗ sẽ được tính toán dựa trên giá đóng cửa của chỉ số tại ngày đáo hạn của hợp đồng tương lai đó.
Mục tiêu chính của giao dịch phái sinh
Cơ hội tìm kiếm lợi nhuận khi thị trường giảm điểm
Cổ phiếu chỉ mang lại lợi nhuận khi tăng giá, còn với chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư có thể tạo ra lợi nhuận cả khi giá hợp đồng tăng hoặc giảm. Vị thế long sẽ sinh lời khi giá hợp đồng tăng và vị thế short sẽ sinh lời khi giá hợp đồng giảm.
Được hỗ trợ tỷ lệ đòn bẩy cao
Với đặc thù chỉ cần ký quỹ một phần giá trị hợp đồng, hợp đồng phái sinh mang lại cho nhà đầu tư mức đòn bẩy rất cao, khiến cho số lãi nhận được có thể lớn hơn nhiều so với đầu tư vào cổ phiếu
Cách thức giao dịch đơn giản, nhanh chóng
Giao dịch đặt lệnh online, dễ dàng thao tác, tốc độ khớp lệnh nhanh
Giao dịch đóng mở vị thế liên tục trong ngày
Khác với chứng khoán cơ sở sau khi khớp lệnh mua phải chờ ngày để có thể bán, chứng khoán phái sinh có ưu thế hơn ở việc được phép bán ngay tính từ lúc khớp thành công lệnh mua.
Nhà đầu tư có thể mua bán liên tục trong phiên ở cùng hợp đồng mà không mất thời gian chờ đợi.
Mục đích phòng vệ rủi ro trong đầu tư cổ phiếu:
CKPS phương thức trung hòa biến động giá giữa danh mục cổ phiếu đang nắm giữ thuộc tài sản cơ sở, đồng thời cũng nắm giữ chứng khoán phái sinh. (Hedging portfolio).
Việc sử dụng hiệu quả chứng khoán phái sinh sẽ giảm thiểu nguy cơ rủi ro trong danh mục đầu tư.
Mẫu hợp đồng tương lai chỉ số VN30
Theo công bố của HNX:
- Luôn có 4 hợp đồng niêm yết là tháng hiện tại, tháng kế tiếp và hai tháng cuối hai quý tiếp theo.
- Ngày giao dịch cuối cùng là ngày thứ Năm thứ 3 trong tháng đáo hạn.
- Ngày hôm sau sẽ thanh toán bằng tiền.
Khái niệm của HĐTL
- Tài sản cơ sở
Là đối tượng được thỏa thuận trong hợp đồng phái sinh. - Ký quỹ
Khoản đặt cọc để tham gia giao dịch chứng khoán phái sinh, đóng vai trò đảm bảo khả năng thanh toán của hai bên hợp đồng. - Vị thế
Trạng thái giao dịch và khối lượng của hợp đồng phái sinh mà nhà đầu tư hiện đang nắm giữ. - Đóng vị thế
Mở một vị thế đối ứng với một vị thế đang nắm giữ có cùng tài s ản cơ sở và ngày đáo hạn. - Giá thanh toán cuối ngày
Mức giá của hợp đồng phái sinh được dùng để tính toán giá trị lãi/lỗ phát sinh trong ngày của từng hợp đồng. - Giá thanh toán cuối cùng
Điểm số VN30 vào ngày giao dịch cuối cùng, dùng để tính toán giá trị lãi/lỗ phát sinh trong ngày giao dịch cuối cùng của hợp đồng. - Bán khống
Trong chuỗi chia sẻ kiến thức về đầu tư, GS.Lab sẽ liên tục cập nhật nhiều bài viết mới trong thời gian tới, bạn đọc ghé website thường xuyên để nhận được kiến thức nóng hổi nhất nhé!
